Astrology.vn - Thực ra đến bậc thánh nhân cũng không thể biết chắc được tương lai một dân tộc sẽ hướng về đâu. Nếu ai tin vào Thiên số, thì Thiên số cho một dân tộc chỉ hiện rõ ra sau khi mọi sự đã tới hồi chung cuộc. Trước đó, không ai có thể biết được Thiên số; cho nên một bậc đại Nho xưa mới nói: “Tận nhân lực nhi qui Thiên số” - làm hết sức người rồi mới qui theo Thiên số. Nếu biết trước được tương lai không ra gì, người ta không cần nỗ lực làm việc nữa; hoặc nếu biết chắc rằng tương lai sẽ tốt đẹp, người ta cũng chẳng cần cố gắng làm gì.

12

Mạnh Tử rời nước Tề. Doãn Sĩ nói với người ta rằng: “Không biết vua (Tề) không thể làm vua Thang, vua Vũ được, đó là không sáng suốt. Biết không thể làm được mà lại còn đến, đó là cầu bổng lộc. Đi ngàn dặm mà yết kiến vua; chẳng được hợp ý, cho nên bỏ đi. Ngủ đỗ ba đêm rồi mới ra khỏi ấp Trú, thì chẳng chậm trễ sao? Sĩ tôi thật chẳng hài lòng.”

Cao tử đem những lời ấy báo lại. Mạnh Tử nói: “Ôi, Doãn Sĩ há lại biết ta sao? Đi ngàn dặm mà yết kiến vua, đó là ước muốn của ta. Chẳng được hợp ý, cho nên bỏ đi; ta há muốn vậy sao? Ta bất đắc dĩ thôi! Ta nghỉ ba đêm rồi mới ra khỏi ấp Trú; thế mà lòng ta còn cho là vội. Hy vọng rằng vua thay đổi; giả như vua đổi ý, ắt kêu ta quay lại.

“Ôi, ra khỏi ấp Trú mà vua chẳng đuổi theo ta, sau đó ta mới quyết chí mạnh mẽ mà về. Tuy nhiên ta há bỏ vua sao? Vua còn đủ điều kiện làm điều thiện. Giá như vua dùng ta, không những dân Tề được bình an, đến dân chúng trong thiên hạ cũng đều được bình an nữa. Hy vọng rằng vua thay đổi; mỗi ngày ta trông mong như vậy.

“Ta há giống như kẻ trượng phu tiểu nhân kia sao? Can ngăn vua mà chẳng được nhận lời thì nổi giận hầm hầm hiện ra mặt. Ra sức bỏ đi hết ngày cho mãi đến đêm sao?”

Doãn Sĩ nghe được những lời ấy, nói: “Sĩ tôi thật là kẻ tiểu nhân.”

Bình lược: Một người nước Tề là Doãn Sĩ đã đánh giá thấp Mạnh Tử. Ông nhận xét rằng Mạnh Tử chỉ là một người tầm thường ở vào một trong hai trường hợp: hoặc không sáng suốt hoặc cầu bổng lộc. Thực ra đến bậc thánh nhân cũng không thể biết chắc được tương lai một dân tộc sẽ hướng về đâu. Nếu ai tin vào Thiên số, thì Thiên số cho một dân tộc chỉ hiện rõ ra sau khi mọi sự đã tới hồi chung cuộc. Trước đó, không ai có thể biết được Thiên số; cho nên một bậc đại Nho xưa mới nói: “Tận nhân lực nhi qui Thiên số” - làm hết sức người rồi mới qui theo Thiên số.

Nếu biết trước được tương lai không ra gì, người ta không cần nỗ lực làm việc nữa; hoặc nếu biết chắc rằng tương lai sẽ tốt đẹp, người ta cũng chẳng cần cố gắng làm gì. Tương lai một dân tộc, một đất nước hay một con người là một thực tại khả thể, có thể huy hoàng, có thể suy mạt. Đối với một đất nước, sự huy hoàng hay sự suy mạt tùy thuộc vào cả một dân tộc, nhưng tùy thuộc rất nhiều vào tầng lớp trí thức hay sĩ phu; nhất là tùy thuộc nhiều vào người lãnh đạo đất nước tức là vào ông vua. Ông vua lại là một thực tại khả thể, nghĩa là có thể tốt, có thể xấu; ông vua ấy cũng có thể biến đổi từ tốt sang xấu hay từ xấu sang tốt. Tin rằng con người có thể cải thiện được và cố gắng cải thiện mỗi ngày một tốt hơn; đó là ý nghĩa của nhân sinh. Sự cố gắng cải thiện chính là giá trị cao cả nhất của một con người.

(t/h)

Hương Sơn Dã Phu